Blog: 10 politieke rolmodellen die iedereen zou moeten kennen

Welkom bij de Stem op een Vrouw blog. Hier schrijven we over wat ons bezighoudt in onze missie naar politieke gelijkheid. In dit blog gaan we in op de geschiedenis van vrouwen in de politiek en lichten we een aantal bijzondere vrouwen uit.

De eerste feministische golf (1870-1920)
Meer dan 150 jaar geleden begon de eerste feministische golf, een beweging van vrouwen die zich inzetten voor gelijkheid. Meisjes en vrouwen mochten destijds niet naar school, waren uitgesloten van de meeste beroepen en van de politiek. Een van de strijden uit die eerste golf ging om het vrouwenkiesrecht. Wilhelmina Drucker was daarin een pionier; op haar initiatief werd de ‘Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht’ (VVK) opgericht, een belangenvereniging voor vrouwenrechten. Ook bekend feminist Aletta Jacobs was bij de oprichting van de VVK betrokken.

In deze periode hadden vrouwen zelden dezelfde rechten als mannen, laat staan in de politiek. Daarom overhandigde Jacobs in 1915 een petitie aan de regering om de gelijkheid van mannen en vrouwen in de grondwet vast te leggen. Pas na meerdere demonstraties en protest kwam er in 1917 eindelijk een grondwetshervorming die vrouwen het recht gaf om zich verkiesbaar te stellen, ook wel passief kiesrecht genoemd. Vrouwen mochten nog niet zelf stemmen.

Toch werd in 1918 Suze Groeneweg van de Sociaal Democratische Arbeiderspartij (SDAP) verkozen – door mannen – als het eerste vrouwelijke Tweede Kamerlid. In 1919 werden de eerste vrouwelijke gemeenteraadsleden verkozen, zoals Mathilde Haan in de Gemeente Roermond en Alexandrina van Gilse in Groningen. In datzelfde jaar werd de kieswet na veel druk uit de vrouwenbeweging opnieuw gewijzigd; eindelijk kregen vrouwen ook het actieve kiesrecht. De Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht had haar missie bereikt; vrouwen mochten vanaf nu naar de stembus. In 1920 veranderden ze daarom hun naam naar ‘Vereeniging van Staatsburgeressen’.

Een belangrijk detail over het vrouwenkiesrecht dat in 1919 werd ingevoerd, was dat dit enkel gold voor het Europese deel van Nederland. In de toenmalige koloniën Suriname, Nederlands-Indië en de voormalige Antillen gold dit kiesrecht niet. Het zou nog tientallen jaren duren voordat ook vrouwen daar naar de stembus mochten.

De eerste politieke topvrouwen
In 1956 wordt Marga Klompé van de Katholieke Volkspartij (KVP) de eerste vrouwelijke minister van Nederland. Zij leidde Nederland in haar eigen woorden ‘van genade naar recht’ met haar Algemene Bijstandswet uit 1965. Door die wet konden Nederlandse vrouwen financieel onafhankelijk worden van hun man en kregen zij dus toegang tot de mogelijkheid om te kunnen scheiden. Hierdoor wordt Klompé nog steeds gezien als een van de belangrijkste grondleggers van de verzorgingsstaat. In 1977 volgde Ria Beckers van de Politieke Partij Radikalen (PPR) als eerste  vrouwelijke partijleider in de Tweede Kamer. In datzelfde jaar was er ook een campagne gaande, ‘Stem eens op een vrouw!’, om kiezers aan te sporen om op vrouwelijke politici te stemmen.

Hoewel Nederland nog nooit een vrouwelijke minister-president heeft gehad, geldt dit niet voor het Koninkrijk der Nederlanden. In 1977 werd Lucina da Costa Gomez-Matheeuws premier van de Nederlandse Antillen en daarmee de eerste vrouwelijke premier in het Koninkrijk der Nederlanden. Ook is er Maria Liberia Peters, van 1984 tot 1986 en opnieuw van 1988 tot 1994 premier van de voormalige Antillen. Hiermee was zij de eerste lang zittende vrouwelijke premier in het Koninkrijk der Nederlanden. Liberia Peters en da Costa Gomez-Matheeuws zijn twee van de maar liefst vijf vrouwelijke premiers die Curaçao reeds heeft geleverd.

Rolmodellen van nu
Bij de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen van 2021 zijn meerdere bijzondere eerste vrouwen verkozen in de Tweede Kamer. Kauthar Bouchallikht van Groenlinks is het eerste Kamerlid met een hijab. Waarschijnlijk volgt de tweede spoedig; het Haagse raadslid Fonda Sahla van D66 staat als eerst wachtende bij D66 op de lijst. In geval D66 mee gaat regeren en er dus Kamerleden doorschuiven naar het kabinet, komt zij de Kamer in. Lisa van Ginneken van D66 is de eerste trans vrouw in de Kamer. De installatie van de nieuwe Tweede Kamerleden viel toevallig samen met de International Transgender Day of Visibility en dat leverde een bijzonder plaatje op. En voor het eerst ooit kwam er een politieke partij in de Kamer Surinaamse en een zwarte vrouw als Lijsttrekker en fractievoorzitter: Sylvana Simons van BIJ1. Haar achterban organiseerde een speciale ceremonie om haar geluk en kracht te wensen als Kamerlid, op de dag van haar installatie.

De representatie van verschillende groepen vrouwen verbetert dus langzaam maar zeker. Deze positieve ontwikkelingen gaan helaas ook gepaard met het oplaaien van haat en onverdraagzaamheid. Zo bleek uit onderzoek van De Groene Amsterdammer dat precies deze drie vrouwen allen in de top 4 staan van vrouwelijke politici die tussen oktober 2020 en februari 2021 het meeste online haat te verduren kregen.

Het rolmodeleffect
Zichtbaarheid van vrouwen in de politiek is belangrijk voor de emancipatie van vrouwen. Het motiveert vrouwen om zelf ook politiek actief te worden. Dit wordt ook wel het ‘rolmodeleffect’ genoemd.

Het rolmodeleffect werkt zo: politieke rolmodellen, het zien van ‘anderen zoals zij’, leidt tot meer politieke discussie onder jonge vrouwen. Dit vergroot hun betrokkenheid bij de politiek en de democratie. Die betrokkenheid maakt dat jonge vrouwen als volwassene vaker de politiek ingaan. Bovendien dragen rolmodellen ook bij aan het afbreken van Stereotype opvattingen over wie er in de politiek hoort te zitten.

Vrouwen en meisjes moeten zichzelf dus kunnen herkennen in politici. Dat gaat verder dan het vrouw-zijn. Vrouwen met een migratieachtergrond bijvoorbeeld zullen zich sneller herkennen in een politica met dezelfde achtergrond. De zichtbaarheid van een diverse groep vrouwelijke politici is belangrijk om zoveel mogelijk verschillende vrouwen te motiveren om politiek actief te worden.

Nederland heeft nog nooit een vrouwelijke minister-president gekend, nog nooit een vrouwelijke minister van Financiën en vele gemeenten kenden nog nooit een vrouwelijke burgemeester. Zo zijn er nog meer plekken waar vrouwen nog niet gezien worden. Dat is gelukkig aan het veranderen, maar het gaat niet vanzelf. We hebben meer verschillende vrouwen in de politiek nodig als rolmodel voor jonge meisjes en vrouwen. Zij moeten weten dat ook zij deze belangrijke posten kunnen én moeten vervullen voor een gelijkwaardige samenleving.

Meer weten?

• NPO Kennis – 100 jaar vrouwen in de Nederlandse politiek
• NPO 3FM – Hoe Kamala Harris jou als vrouw kan inspireren om de politiek in te gaan
• Parool – Meer vrouwelijke lijsttrekkers dan ooit: maakt dat iets uit? Nou en of
• De Groene Amsterdammer – Misogynie als politiek wapen
• OneWorld – Hoera, 100 jaar vrouwenkiesrecht! Maar niet voor iedereen