Vrouwenstemmen essentieel in de klimaataanpak

door Nanda van der Poel

Juni 2023 was de zonnigste en warmste juni ooit sinds het begin van metingen in 1901. Ook was het een van de droogste juni’s allertijden. Dit is bijna normaal geworden: elk jaar lijken we nieuwe records te halen. Zulke periodes van extreme weersomstandigheden zullen steeds vaker voorkomen. Hoewel er consensus is over het bestaan van de klimaatcrisis, bestaat er minder overeenstemming over het belang van de gevolgen en de juiste oplossingen. Eén belangrijk gevolg van deze crisis is dat sommige mensen harder worden geraakt dan anderen: klimaatverandering heeft een ongelijke impact op verschillende bevolkingsgroepen, zoals vrouwen.

Onderzoek toont aan dat vrouwen disproportioneel worden getroffen door de negatieve gevolgen van de klimaatcrisis in vergelijking tot mannen. Vrouwen zijn over het algemeen minder weerbaar voor klimaatproblemen en -rampen dan mannen, als gevolg van structurele genderongelijkheid. Vrouwen hebben bijvoorbeeld een hoger risico om slachtoffer te worden van rampen, worden vaker gedwongen om te migreren als klimaatvluchtelingen en ervaren sowieso vaker problemen op het gebied van gezondheid, voedselzekerheid en financiën. Deze ongelijke impact is het gevolg van structurele genderongelijkheid, waarbij vrouwen vaak een lagere financieel en sociaaleconomisch status hebben en minder betrokken worden bij het ontwikkelen en uitvoeren van beleid. Vrouwen leven daarnaast vaker onder de armoedegrens en hebben beperkte economische, politieke en juridische invloed. Bovendien zijn er weinig vrouwen in besluitvormende posities, waardoor het perspectief en de behoeften van vrouwen onvoldoende worden meegenomen, bijvoorbeeld bij crisishulp en de ontwikkeling van infrastructuur. Dit gebrek aan gendergelijkheid heeft dus gevolgen voor de veerkracht van vrouwen bij klimaatproblemen en -rampen.

Mensen die voortdurend moeten strijden voor hun eigen rechten en basisbehoeften hebben vaak geen tijd, geld of energie over om zich ook nog bezig te houden met grotere maatschappelijke uitdagingen, zoals de klimaatcrisis. Bovendien zien we in de besluitvormende posities vaak mensen uit homogene groepen, waardoor degenen die het meest worden getroffen door de crisis (denk aan vrouwen, jongeren, mensen van kleur en inwoners uit onder-gerepresenteerde landen op klimaattoppen) juist het minste zeggenschap hebben. Door dit gebrek aan Diversiteit is er sprake van ongelijke machtsstructuren. Velen die iets te zeggen hebben over de klimaatcrisisaanpak lijken meer bezig te zijn met eigen gewin dan met daadwerkelijke verandering van de aanpak. Hierdoor kunnen ze niet goed zorgen voor structurele verbetering van ons klimaat en onze aarde.

Ralien Bekkers schreef het boek ‘Zo kan het niet langer’ (2023) over het belang van inclusiviteit en gendergelijkheid in het gevecht tegen de klimaatcrisis. Volgens haar ligt een belangrijk deel van de oplossing voor de klimaatcrisis in het vernieuwen en verbeteren van leiderschap. Wij leven in een patriarchaal systeem, waarbij een groot deel van het huidige leiderschap doordrenkt is met toxische masculiniteit. Het patriarchaat is een ongelijke sociale structuur waarin mannen de macht hebben en vrouwen worden buitengesloten. Feminiene waarden worden hierin ondergewaardeerd, terwijl masculiene waarden worden bevoorrecht. De nadruk in dit systeem ligt op individuele en financiële winst door middel van competitie. Bekkers pleit daarentegen voor feminien leiderschap, dat gebruikmaakt van waarden die traditioneel aan vrouwen worden toegeschreven, zoals zorgzaamheid, emotie en verbinding. Het benoemen van deze waarden als ‘feminien’ betekent niet dat het gebonden is aan een specifiek gender. Wel omvat het tegenovergestelde waarden dan die van toxische masculiniteit en hebben vrouwen vaker zulke inclusieve leiderschapskwaliteiten. Hierbij is het belangrijk om te benadrukken dat mannen niet alleen maar deel uitmaken van het probleem. Mannen zijn daarom ook altijd onderdeel van de oplossing, net zoals iedereen dat is. Feminien, of inclusief leiderschap omvat de volgende aspecten: samenwerking voor de samenleving, inclusie en empowerment, zorgzaamheid en compassie, ruimte voor emotie en intuïtie, verbinding en systeemdenken, bouwen op en voor generaties, en het waarborgen van vrouwen- en mensenrechten.

Vrouwen worden harder getroffen door de klimaatcrisis en moeten daarom een belangrijke stem hebben in het bedenken van oplossingen die hen direct beïnvloeden. Feminien leiderschap zorgt voor effectievere maatregelen die beter aansluiten bij de behoeften van de hele samenleving en onze aarde. Klimaatoplossingen zijn nu helaas te vaak gericht op technologische innovatie, zoals de overgang naar elektriciteit in plaats van fossiele brandstoffen voor vervoer en verwarming. Dit zijn natuurlijk goede ontwikkelingen, maar niet toekomstbestendig en zullen tekortkomen op de lange termijn. En, hoe minder geld nu naar verduurzaming en groene ontwikkeling gaat, hoe meer geld we straks kwijt zijn aan het oplossen van de gevolgen van de onontkoombare rampen en vervolgens een stilstaande economie. Bekkers gelooft dat een missie gedreven, duurzame overheid die samenwerking tussen politieke organen en andere landen stimuleert veel meer kan bereiken. Ze benadrukt dat een echte democratie, met vertegenwoordiging van diverse bevolkingsgroepen en generaties, en met een focus op sociale innovatie, essentieel is in de strijd tegen klimaatverandering.

Het weer van de afgelopen maand was misschien best lekker, maar klimaatverandering blijft echt niet alleen bij zonnige dagen. De droogte zorgt nu al voor enorme bosbranden en de hitte wordt steeds dodelijker. Als we niet de juiste maatregelen nemen, kan tegen het jaar 2100 de temperatuur op aarde gemiddeld met 4°C stijgen. Nederland is één van de grootverbruikers van CO2, met een voetafdruk (CO2 uitstoot per persoon) die ver boven het wereldwijde gemiddelde uitsteekt. Effectief en inclusief leiderschap kan ons heel ver brengen, maar ook bottom-up actie is nodig. Pak ongelijkheid aan in jouw omgeving en spoor anderen dat ook te doen, zet je in voor goede doeleinden en maak plaats (of neem plaats in!) voor inclusief leiderschap. Iedereen heeft een rol in dit gevecht.

Winactie: vind jij dit onderwerp interessant en wil je graag meer weten? Van uitgeverij Ten Have mogen wij drie exemplaren van Ralien Bekkers’ ‘Zo kan het niet langer. Tijd voor vrouwen om de klimaatcrisis op te lossen’ weggeven. In deze post op onze Instagram kun je zien hoe je meedoet aan deze winactie.

Veel van de informatie in dit blog is gebaseerd op het boek van Ralien Bekkers. Haar bronvermelding, inclusief interessante onderzoeken en rapporten, is hier te vinden.

Samenwerking

Dit artikel is een samenwerking tussen feministisch tijdschrift LOVER en Stem op een Vrouw. Vind jij het belangrijk dat dit soort artikelen worden geschreven? Doneer dan aan dit werk!

Doneer aan Stem op een Vrouw

Doneer aan LOVER

Volg LOVER ook op Twitter, Instagram, LinkedIn en Facebook.